صبا رضایی - گروه تجارت: طبیعت‌گردی در کشور ما تعاریف بسیار متفاوتی دارد؛ عده‌ای «پیک‌نیک» رفتن و به همراه بردن قابلمه در دشت و صحرا را طبیعت‌گردی می‌دانند و گروهی معتقدند کوه‌نوردی بهترین شیوه طبیعت‌گردی است.
تعریف علمی طبیعت‌گردی یا اکوتوریسم؛ گردشگری در طبیعت با دارا بودن آگاهی و دانش لازم از طبیعت و شیوه صحیح برخورد با طبیعت است که در کشور ما رعایت نمی‌شود.
جذابیت‌های طبیعی کشور ظرفیت مناسبی برای توسعه گردشگری کشور و جذب گردشگران خارجی و داخلی ایجاد کرده است اما اگر این جاذبه‌ها توسط گردشگران نابود شوند هم گردشگری و هم محیط‌زیست آسیب دیده و زیان‌های جبران ناپذیری بر طبیعت کشور وارد می‌کنند.
با طبیعت مانند خانه خود رفتار کنید
تورهای طبیعت‌گردی و سفرهای مردم به طبیعت خسارت‌های بسیاری را به طبیعت وارد می‌کند که این امر اعتراض بسیاری از کارشناسان زیست‌محیطی و حتی تورگردانان آگاه و متعهد به طبیعت را به‌دنبال داشته است. شروان شعاعی، کارشناس گردشگری به صمت می‌گوید: طبیعت‌گردی تعاریف بسیاری در ایران دارد. اکوتوریسم گردشگری آگاهانه مبتنی بر طبیعت و مشارکت جامعه محلی است، این همان تعریف درست گردشگری طبیعت است. اما در کشور ما طبیعت‌گردی به معنای آن است که غذای خانگی را برداری و به دل طبیعت بروی. او می‌افزاید: زمانی که سخن از طبیعت‌گردی به میان می‌آید باید تعریف علمی آن که همان اکوتوریسم است مد نظر باشد؛ ما در ایران با این تعریف فاصله بسیاری داریم. شعاعی عنوان می‌کند: در اکوتوریسم مسئله بسیار مهم ظرفیت پذیرش منطقه است. به‌عنوان نمونه در خرداد مردم بیشتر به دل طبیعت رفته و آن را نابود می‌کنند. مانند اینکه شما در منزل خود ۱۰۰ نفر مهمان دعوت کنی اما منزل شما ظرفیت این همه مهمان را نداشته باشد. او در ادامه می‌گوید: این همان کاری است که در ایران با طبیعت انجام می‌شود زیرا قوانین طبیعت‌گردی به درستی اجرا نشده و بر آنها نظارتی انجام نمی‌شود و به مردم نیز آموزشی در این زمینه داده نمی‌شود. در طبیعت‌گردی مردم می‌گویند طبیعت خدا است و می‌توان هر کاری در آن انجام داد. مدیرعامل سازمان مردم نهاد مهرگان پرتو پژوه، درباره چالش‌های زیست‌محیطی طبیعت‌گردی اظهار می‌کند: گردشگری و اکوتوریسم هم تحت تاثیر مسائل گردشگری و هم به مشکلات و مسائل زیست‌محیطی مربوط است. مشکلات زیرساختی بسیاری در گردشگری وجود دارند. شاید یکی از بزرگترین مشکلات گردشگری ایران نبود سرویس‌های بهداشتی به میزان کافی باشد. او می‌افزاید: در گردشگری طبیعت مسائل زیست‌محیطی بسیار پررنگ می‌شوند. از رفتارهای نابهنجار مردم با طبیعت گرفته تا باقی گذاشتن زباله‌ها و سوختن چند ده هکتار از جنگل‌های کشور به‌دلیل روشن گذاشتن آتشی در دل جنگل‌ها که گردشگران فراموش کرده‌اند آن را خاموش کنند. شعاعی با بیان این مطلب که شاخه‌های بسیار متنوعی در طبیعت‌گردی وجود دارند، اظهار می‌کند: طبیعت‌گردی بیش از ۱۰ شاخه دارد که می‌توان به کوه‌نوردی، غارنوردی، کویرنوردی، جنگل‌پیمایی، سقوط آزاد، قایق‌سواری در آب‌های خروشان و... اشاره کرد. او اضافه می‌کند: طبیعت‌گردی پوشش مناسب، تغذیه متفاوت و رعایت موارد خاصی را نیاز دارد. اما مردم در طبیعت‌گردی با قابلمه و امکانات نامتناسب به طبیعت می‌روند اما به‌طور قطع اگر به‌طور نامناسب به مکانی بروید به جز تخریب حاصل دیگری نخواهد داشت. شعاعی اظهار می‌کند: تورهای طبیعت‌گردی به خودی خود مخرب طبیعت هستند، مگر تورهای خاصی که تورگردان آن به محیط‌زیست حساس باشد. به‌طور کلی نه دانش ما درباره طبیعت کامل است و نه رفتارهای مناسبی با طبیعت داریم. او اضافه می‌کند: بسیار کم هستند تورگردانانی که مسائل مربوط به محیط‌زیست را رعایت می‌کنند، بیشتر آنها به جنبه مالی تورگردانی توجه می‌کنند، به همین دلیل در منطقه‌ای که تنها ظرفیت ۳۰ نفر را دارد ۷۰ نفر را با تور می‌برند در حالی‌که این تعداد در طبیعت تخریب غیرقابل برگشتی ایجاد می‌کند. متاسفانه برای تورهای طبیعت‌گردی، ظرفیت‌سنجی انجام نمی‌شود و در مجموع ما اقلیمی بی‌مانند در دنیا داریم که نسبت به آن ناآگاه هستیم و تنها کاری که می‌کنیم آن است که طبیعت را از بین ببریم. این راهنمای گردشگری طبیعت درباره شیوه درست طبیعت‌گردی عنوان می‌کند: مهم‌ترین مسئله درباره طبیعت‌گردی آن است که ما خود را نسبت به طبیعت‌گردی مقید کنیم. ما در خانه خود آتش روشن نمی‌کنیم و هرکاری دل‌مان بخواهد انجام نمی‌دهیم. چرا نسبت به طبیعت این احساس را داریم که هرکاری دوست داشته باشیم می‌توانیم انجام دهیم؟
طبیعت بکر باید ناشناخته بماند
کارشناسان محیط‌زیست نگران نابودی طبیعت‌های بکر و دست نخورده توسط گردشگران هستند و به همین دلیل طبیعت‌های بکر ناشناخته را به مردم معرفی نمی‌کنند. به عقیده آنها همان بهتر که این جاذبه‌های طبیعی ناشناخته بمانند. اسماعیل کهرم، مشاور رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست به صمت می‌گوید: اگر تورگردانان ما تعلیم نبینند که چگونه به طبیعت رفته و یا مردم را به طبیعت ببرند، همین امر به خودی خود مشکلات فراوانی به وجود می‌آورد. او می‌افزاید: من شنیده‌ام که تورهای طبیعت‌گردی، مردم را به نقاطی می‌برند که طبیعت بکر دارد و تاکنون پای انسان به آنجا نرسیده و مردم از بطری‌های آب آشامیدنی استفاده کرده و بطری‌ها را در طبیعت رها می‌کنند. کهرم عنوان می‌کند: همچنین تورهای طبیعت‌گردی مردم بی‌محابا پای خود را روی بوته‌ها می‌گذارند، در حالی‌که این بوته‌ها بسیار باارزش هستند و حیوانات از آنها برای تغذیه، پنهان شدن و فرار از حیوانات درنده استفاده می‌کنند، مردم این بوته‌ها را از بین می‌برند و محیط زندگی انواع گیاهان و حیوانات را در دشت‌ها تخریب می‌کنند. همچنین مردم پای خود را روی گودال‌هایی که حیوانات به منظور فرار از گرما و یا حیوانات دیگر ایجاد کرده‌اند می‌گذارند. او در ادامه می‌گوید: تا زمانی که تورگردانی طبیعت و رفتار مردم و تورگردانان با طبیعت به این صورت ادامه یابد، مردم ضررهای بسیاری بر طبیعت وارد کرده و انبوهی از زباله را در طبیعت رها می‌کنند. این زباله‌ها وارد رودخانه‌ها و تالاب‌ها شده و انواع جانوران آبزی را تهدید می‌کنند. کودکان نیز با تیر و کمان به شکار پرندگان و حیوانات پرداخته و به آنها آسیب می‌زنند. کهرم درباره راهکار این مشکلات اظهار می‌کند: ما باید از تورگردانان شروع کنیم و آنها را تعلیم دهیم که برای طبیعت احترام قائل شوند. در دیگر کشورها پیش از آنکه مردم را با تورها به طبیعت بکر ببرند به آنها آموزش می‌دهند که چگونه با طبیعت و حیوانات رفتار کنند. او اضافه می‌کند: نتیجه آن شده که ما زمانی که طبیعت بکری مانند دره نگار پیدا می‌کنیم به مردم اعلام نمی‌کنیم چراکه اگر مردم را از شرایط جغرافیایی طبیعت‌های بکر آگاه کنیم پس از چندی همان بلایی سر این مناطق می‌آید که بر سر جنگل ابر آمد. کهرم عنوان می‌کند: مردمی که در مجاورت جنگل ابر زندگی می‌کنند روزانه به جمع‌آوری زباله و پلاستیک می‌پردازند. در تنگه واشی به اندازه‌ای پلاستیک و بطری خالی در آب رها شده که چهره رودخانه مجاور تنگه واشی تغییر یافته است. او می‌افزاید: این وظیفه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است که طبیعت‌گردی‌ها را محدود کرده و یا به تورگردانان تعلیم دهد که شاید مسئولانه‌تر رفتار کنند. گردشگری طبیعی یا همان اکوتوریسم دارای مقررات و قواعدی است که گردشگر از طبیعت استفاده کند اما هیچ اثری حتی جای پای خود را نیز باقی نگذارد.
لباس جیغ نپوشید!
به عقیده تورگردانان مردم و طبیعت‌گردان حتی نمی‌دانند برای طبیعت‌گردی چگونه لباس بپوشند و چه ابزار و وسایلی با خود به همراه ببرند؛ آنها با پوشیدن لباس‌هایی با رنگ‌های شاد و مفرح به دل طبیعت می‌روند در حالی‌که باید لباس‌هایی به رنگ خاکی، سبز، سورمه‌ای و یا رنگ‌های خنثی بپوشند. ارژنگ انتصاری، تورگردان و کارشناس گردشگری به صمت می‌گوید: پیش از برگزاری تورهای طبیعت‌گردی باید به مسافران آموزش‌های لازم ارائه و مواردی به آنها تذکر داده شود. طبیعت‌گردی افراد وسایل و موادی که تولید زباله مازاد می‌کند نداشته باشند. او می‌افزاید: مورد دوم آن است که به طبیعت احترام گذاشته شود، استفاده از درختان، استفاده از بوته‌ها، کلونی چادر و مکان برپایی چادر باید مدنظر قرار بگیرد. انتصاری عنوان می‌کند: زمانی که در طبیعت هستیم باید موارد خاصی را رعایت کرده و متناسب با طبیعت پوشاک و تجهیزات لازم را همراه خود ببریم اما مردم این موارد را رعایت نمی‌کنند. به‌طور کلی طبیعت‌گردانان ایرانی افراد شاد و شنگولی هستند که لباس‌هایی رنگی، پررنگ و دارای رنگ‌های گرم می‌پوشند که به هیچ عنوان مناسب طبیعت نیستند. در حالی‌که در طبیعت لباس باید به رنگ خاکی، سبز یا سرمه‌ای باشد و نباید رنگ جیغ باشد.
در پایان
کشور ما طبیعت‌های بکر و دست نخورده بسیاری دارد، ایران دارای انواع مختلف جاذبه‌های طبیعی است که گاهی به‌دست برخی از شهروندان رو به نابودی می‌رود. هرسال اخباری مبنی بر نابودی طبیعت‌ها، سوختن جنگل‌ها و از بین رفتن تالاب‌ها و حیوانات به گوش می‌رسد. از سویی لذت بردن از طبیعت حق طبیعی شهروندان است و به رشد گردشگری کمک می‌کند و از سویی دیگر آگاه نبودن از شیوه صحیح رفتار با طبیعت و نبود آموزش‌های لازم، موجب شده طبیعت کشور در حال نابودی باشد.
